- - https://andisheh-nou.org -

کودتای شیلی در سپتامبر 1973

در سال 1970، سالوادور آلنده، نامزد سوسیالیست انتخابات ریاست جمهوری شیلی برغم هزینه های سرسام آوری که ایالات متحده برای پیروزی  رقیب او انجام داده بود، به صورت دموکراتیک در این انتخابات برنده شد، ریچارد نیکسون رئیس جمهور وقت آمریکا بی درنگ کیسنجر وزیر امور خارجه و سازمان های جاسوسی آمریکا را مسئول سرنگونی  او کرد. آلنده باپشتیبانی مردمی گسترده خود برنامه ای  وسیعی را برای ملی کردن صنایع به ویژه مس و  کمپانی های فراملیتی  آغاز کرد و در پی آن بود که با این کار بتواند هزینه های یک سیاست اجتماعی برای بهبود وضعیت  مردم را فراهم کند. به همین دلیل نیز بورژوازی هراس  زده شیلی،  در همدستی با ایالات متحده و کمپانی های فراملیتی،  ابتدا دست به تحریک مردم برای اعتصاب های گسترده زدند و چون این کار با شکست روبرو شد. کودتای نظامی را به وسیله گروهی از نظامیان تند رو در راس آنها پینوشه سامان دادند. ایدئولوگ  های آمریکایی این کودتا،  اقتصادانان مکتب شیکاگو و در راس آنها  میلتون فریدمن بودند که ادعا می کردند آلنده راه را برای مارکسیسم باز خواهد کرد و مانع رشد بازار اقتصاد آزاد می شود. 

فریدمن نخستین بار در نیمه‌ی دهه‌ی ۱۹۷۰ ــ هنگامی که مشاور ژنرال آگوستو پینوشه دیکتاتورشیلی بود، نحوه بهره‌برداری از «بحران» یادقیق‌تر بگوییم «شوک در مقیاس وسیع» را تئوریزه کرد و بعد در آزمایشگاه شیلی، به‌اجرا درآورد. در پی کودتای خشونت‌بار پینوشه، نه فقط ملت شیلی در وضعیت شوک بود، که کشور نیز از تورم عنان گسیخته‌ی شدیدی رنج می‌برد. فریدمن به پینوشه توصیه کرد که با انجام اقداماتی چون: کاهش مالیت‌ها، آزادسازی تجارت خارجی، خصوصی‌سازی خدمات آب و برق و تلفن، کاهش مخارج اجتماعیِ دولت و حذف مقررات از بازار، اقتصاد کشور را به‌سرعت برق و باد دگرگون کند. این افراطی‌ترین تغییر راست در نظام سرمایه‌داری بود که تا آن زمان در جایی اعمال شده بود و به انقلاب «مکتب اقتصادی شیکاگو» موسوم بود، زیرا بسیاری از اقتصاددانان پینوشه، دانش آموخته‌های دانشگاه شیکاگو و از شاگردان میلتون فریدمن بودند. فریدمن در کتاب دیگرخود تحت عنوان «دو انسان خوشبخت،یادمانده‌ها» این باور را مطرح کرده بود که سرعت، ناگهانی بودن و گستره دگرگونی‌های اقتصادی واکنش‌هایی روانی را میان مردم برخواهد انگیخت که «تعدیلات اقتصادی» را تسهیل خواهد کرد. او برای این راهکارِ دردناک خود با استفاده از اصطلاح روانشناختی «شوک‌درمانی»، اصطلاح «شوک‌درمانی اقتصادی» را جعل کرد. در دهه‌های بعد، روش برگزیده‌ی حکومت‌ها در تحمیل برنامه‌های فراگیر بازار آزاد همواره روش درمانیِ شوک‌آورِ «سریع و ضربتی» بوده است.

بدین ترتیب کودتا روز یازدهم سپتامبر 1973 با جمله نظامیان به کاخ ریاست جمهوری آغاز شد. آلنده خود با مسلح شدن به جنگ کودتا چیان رفت و کشته شد. در طول  چند روز پس از کودتا، نظامیان بیش از 40 هزار نفر را در استادیوم ورزشی ملی شیلی جمع کردند و هزاران نفر را شکنجه داده و به قتل رساندند. آنها در طول نزدیک به 20 سال ، بیش از 10 هزار نفر را دستگیر و چندین هزار نفر را به قتل رسانده و شکنجه کردند. افزون بر این صدها هزار نفر ناچار به  تبعید شدند.