مبالغ خیریهای که مراکز خصوصی بهزیستی دریافت می‌کنند، شفاف نیست و تقریباً تمام مراکزی که به معلولان خدمات ارائه می‌کنند، به بخش خصوصی تعلق دارند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، پای خصوصی‌سازی به بهزیستی نیز باز شده است. «بیش از ۸۰ درصد خدمات بهزیستی خصوصی‌سازی شده است؛ برخی خدمات کاملاً خصوصی شده‌اند.» این‌ها اطلاعاتی است که مصطفی سراج (مدیرکل امور مراکز توانبخشی و مراقبتی) به ایلنا می‌گوید. اگرچه مدیرکل دفتر مدیریت عملکرد سازمان بهزیستی کشور؛ خصوصی‌سازی در بهزیستی را ۹۵ درصد می‌داند.
سراج می‌افزاید: مراکز شبانه‌روزی خصوصی بهزیستی بیش از ۸۰۰ مرکز است که با خانه‌های شبانه‌روزی مخصوص مراقبت از معلولان ۸۵۰ مرکز می‌شود. تعداد مراکز روزانه خصوصی نیز نزدیک به ۱۳۰۰ مرکز است. ۴۸۰ مرکز نیز در زمینه ارائه خدمات توانبخشی و مراقبت در منزل کار می‌کند. نزدیک به ۲ هزار و ۵۰۰ مرکز توانبخشی وجود دارد. در حوزه توانبخشی تقریباً همه خدمات از طریق مراکز خصوصی ارائه می‌شود و دولتی نداریم. البته یکسری خدمات از کلینیک‌های دولتی به معلولان ارائه می‌شود که بسیار جزئی است.
مراکز غیردولتی بهزیستی هم یارانه دولتیِ بهزیستی و هم مبالغی خیریهای از مردم دریافت می‌کنند. البته مجموع بودجه دولتی و مشارکتی که این مراکز دریافت می‌کنند به‌طور دقیق قابل ارزیابی نیست. به خصوص که مبالغ خیریهای چندان شفاف نیستند. به ویژه فعالان مدنی و صنفی در این حوزه دسترسی به آن ندارند و در نتیجه از تیغ تیز انتقاد نیز مصون می‌مانند.
مراکز خصوصی بهزیستی چقدر بابت پرونده‌های مددکاری می‌گیرند؟
یک میلیون و ۲۰۰ هزار معلول زیر پوشش بهزیستی کشور هستند که با درنظر گرفتن سایر گروه‌ها از جمله کودکان کار، نابینایان، ناشنوایان، سالمندان این آمار به چهار میلیون و ۵۰۰ هزار نفر می‌رسد.
طبق اعلام آماری که از سوی معاونت توانبخشی بهزیستی در سال ۹۶ در مورد خصوصی‌سازی خدمات توانبخشی ارائه شد؛ ۱۹۹ هزار و ۲۲۲ پرونده توانبخشی به بخش غیردولتی واگذار شده است.
به گفته مروتی (مدیر کمپین پیگیری حقوق افراد دارای معلولیت)؛از نزدیک به ۲۰۰ هزار پرونده توانبخشی که برای ارائه خدمات در دست مراکز بهزیستی وجود دارد، سازمان بهزیستی بابت هر پرونده ۱۲ هزار تومان هر ماه به این مراکز پرداخت می‌کند. بنابراین سالانه بهزیستی فقط بابت پرونده‌های توانبخشی به مراکز بهزیستی ۲۸ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان می‌پردازد.
یارانه‌ای که بهزیستی به مراکز خصوصی بابت توانبخشی و نگهداری می‌پردازد
غیر از مبالغی که بابت پرونده‌ها پرداخت می‌شود، بهزیستی بابت افراد دارای معلولیت به نسبت درجه‌بندی کیفیتی در مراکز نیز یارانه‌ای می‌پردازد. سراج در این خصوص توضیح می‌دهد: یارانه‌ای که پرداخت می‌کنیم بر اساس درجه‌بندی‌هایی‌ست که برای مراکز صورت گرفته تعلق می‌گیرد. با تعرفه‌های جدیدی که امسال در نظر گرفته شده، مراکز شبانه‌روزی ۹۲۴ هزار تومان به ازای هر فرد معلولِ مقیم، به مراکز بهزیستی درجه یک، ۸۴۰ هزار تومان درجه دو، معلولان و سالمندانی که فاقد سرپرست هستند، یک میلیون و ۱۱۰ هزار تومان بابت درجه یک و یک میلیون و ۱۲۶ هزار تومان بابت درجه دو دریافت می‌کنند. برای کودکانی که ساکن خانه‌های کوچک هستند، یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان در خانه‌های شبانه‌روزی بهزیستی یارانه پرداخت می‌شود.
به گفته سراج؛ طبق این آمار در سال ۹۸ کل مبلغی که باید به مراکز خصوصی شبانه‌روزی پرداخت کنیم، حدود ۴۸۰ میلیارد تومان است.
البته محاسبات نشان می‌دهد؛ رقمی که بابت یارانه به مراکز بهزیستی پرداخت می‌شود، در سال آینده بیشتر است.
به گفته قبادی دانا (رئیس سازمان بهزیستی)؛ یارانه مراکز شبانه‌روزی به ۴۷ هزار نفر از قبیل سالمندان، معلولان ذهنی، معلولان دارای ضایعه نخاعی و جسمی و حرکتی تعلق می‌گیرد. یارانه‌ای که این مراکز در سال ۹۷ دریافت می‌کردند بالغ بر۶۴۰ هزار تومان بود که در پایان سال ۹۷ به ۷۷۰ هزار تومان و در آبان ماه امسال این رقم به ۹۲۰ هزار تومان رسیده که البته برای افراد دارای هویت و یا مجهول الهویه این رقم به ۱ میلیون و ۱۴۰ هزار تومان افزایش یافته است.» در عین حال طبق گفته زهرا نوع‌پرست (مدیرکل مراکز توانبخشی روزانه سازمان بهزیستی کشور) در سال ۹۶؛ ۳۴ هزار نفر نیز در مراکز روزانه خدمات توانبخشی می‌گیرند که هر کدام حدود ۲۰۰ هزار تومان در ماه به ازای هر فرد به مراکز خصوصی بهزیستی می‌پردازند.
باید توجه داشت که این رقم اکنون افزایش یافته است. با این‌حال به نظر می‌رسد طبق تعرفه‌های جدیدی که اکنون اجرایی می‌شود، اگر در سال بعد نیز باقی بماند، نزدیک به ۷۵۰ میلیارد تومان سالانه بابت یارانه توانبخشی به این مراکز اختصاص پیدا می‌کند. اگرچه با توجه به عدم دسترسی ما به درجه‌بندی‌های مراکز بهزیستی این رقم بالاتر یا پایین‌تر خواهد بود. این درحالی است که بودجه بهزیستی رقم چندان بزرگی نیست. و این تنها بابت یک قلم توانبخشی است که بخش خصوصی از آن نصیب می‌برد.
حدود ۷۰۰ میلیارد؛ یارانه‌ای که سال آینده به مراکز بهزیستی پرداخت می‌شود
بهروز مروتی، فعال صنفی معلولان می‌گوید: کل بودجه تخصیص یافته در لایحه بودجه سال آینده به توانبخشی حدود ۱۲۵۰ میلیارد تومان است. بر این اساس ۷۰۰ میلیارد رقم بزرگی است که به بخش خصوصی تعلق می‌گیرد.
با این‌حال سراج مخالف این دیدگاه است. او می‌گوید: بودجه بهزیستی را نمی‌توان به این صورت تفکیک کرد و باید این بودجه را به نسبت کل بودجه بهزیستی که شامل اشتغال، مسکن، تحصیل و حمل و نقل می‌شود، حساب کرد.
گرچه در حوزه اشتغال، مسکن و تحصیل معلولان نیز بخش خصوصی بهره زیادی دارد. به عنوان مثال هزار و ۵۰۰میلیارد تومان طی بند ب لایحه بودجه ۹۹ به اشتغال اختصاص یافته است. قرار است تسهیلات به کافرمایان بخش خصوصی تعلق بگیرد که برای معلولان اشتغالزایی می‌کنند. در عین حال بودجه‌ای هم بابت کمک هزینه بیمه معلولان در بخش خصوصی وجود و انواع دیگری از خدمات که ذکری از آنها نرفته برای اختصاص به بخش خصوصی به نام معلولان درنظر گرفته شده است.
مدیرکل امور مراکز توانبخشی و مراقبتی نسبت اعتبارات مختص توانبخشی که به مراکز خصوص پرداخت شده از کل بودجه را ۲۳ تا ۲۵ درصد می‌داند. او می‌افزاید: مجموع اعتباراتی که به معلولان تعلق می‌گیرد، در حوزه مسکن، اشتغال، کمک هزینه معیشت، کمک هزینه درمان، ایاب و ذهاب و خدمات دیگر نیز هست. کل این اعتبارات را که بررسی می‌کنیم اعتبار روزانه ما در مقایسه با کل بودجه بهزیستی خیلی بالا نیست.
به گفته او؛ اشتغال در حوزه توانبخشی نیست؛ در حوزه مشارکت است. مسکن و کمک هزینه معیشتی در حوزه توانبخشی به حساب نمی‌آید. من خیلی به جدا کردن اعتقادی ندارم. فردی که بیماری صعب‌العلاج دارد با فردی که درمان سرپایی دارد، یک هزینه را لازم ندارد. معلول ضایعه نخاعی اگر در یک مرکز شبانه‌روزی باشد، واقعاً هزینه‌های زیادی خواهد داشت. چنین مقایسه‌هایی را درست نمی‌دانم. هر فرد معلولی بر اساس نیازی که دارد و نظر تخصصی که کمیته توانبخشی می‌دهد، باید برایش هزینه بدهد.»
حق دلالی برای بخش خصوصی
بهروز مروتی، مدیر کمپین پیگیری حقوق افراد دارای معلولیت در رابطه با خصوصی‌سازی مراکز بهزیستی می‌گوید: متاسفانه خصوصی‌سازی هیچ نمونه موفقی نداشته است و خصوصی‌سازی مراکز بهزیستی نیز همینگونه است. تفاوت برخی خدمات ارائه شده توسط برخی مراکز بهزیستی با شیوه خدمات‌رسانی گذشته در این است که امروز یک حق دلالی ایجاد شده است. در گذشته افراد دارای معلولیت مستقیماً با مددکار در ارتباط بود. معلولان تقاضای خدمات را با بهزیستی مطرح می‌کردند، در لیست انتظار قرار می‌گرفتند و در صورت تشخیص بهزیستی؛ بودجه تعلق می‌گرفت و خدمات به فرد معلول ارائه می‌شد.
او می‌افزاید: بعد از اینکه مراکز بهزیستی خصوصی شد، دلالی ایجاد شد. آنها شرح وظایف مختلفی را به مراکز بهزیستی و برخی NGOهای حوزه خدمات معلولان سپردند. پیشتر حدود ۲۲ هزار مددکار مستقیم با بهزیستی برای ارائه خدمات به معلولان فعالیت می‌کردند. این‌ها اکنون با واسطه مراکز بهزیستی یا NGO مورد نظر با معلولان در ارتباط هستند. یک سیستم اتوماسیون شکل گرفته که خدمات درخواست شده از سوی معلولان را بین مددکاران تقسیم می‌کند.
این فعال صنفی حقوق افراد دارای معلولیت بیان می‌کند: البته مسئله این است که بودجه حتی به صورت برابر و معقول نیز بین NGOها تقسیم نمی‌شود. الان انجمن‌های بسیار فعالی در حاشیه‌های تهران وجود دارند که خدمات خوبی هم به معلولان ارائه می‌دهند و خیلی فعال هستند اما دریغ از اینکه پرونده‌ای به آنها تعلق بگیرد و مبلغی از بودجه توانبخشی از طریق پرونده‌ها به آنها برسد.
مروتی یکی از مشکلات بودجه‌ای این مراکز را عدم تناسب در تخصیص بودجه نیز می‌داند: این مراکز به ۱۱۵ هزار نفر خدمات توانبخشی ارائه می‌کنند. در عین حال مسئولان بهزیستی گفته‌اند که به حدود ۲ هزار و ۲۰۰ مرکز بهزیستی خصوصی یارانه می‌دهند. بخشی از مشکلات بودجه‌ای افراد دارای معلولیت عدم تناسب این مبالغی که تحت عنوان یارانه پرداخت می‌شود نسبت به کل بودجه بهزیستی است. در واقع مراکزی که رانت بیشتری داشته باشند، بودجه‌خواری بیشتری دارند.
کالایی‌سازی خدمات عمومی به بهزیستی هم رسید
مروتی خاطرنشان می‌کند: مراکز بهزیستی وظیفه توانمندسازی معلولین را به عهده دارند. خیلی از فعالان معلولان می‌گویند به جای اینکه ۹۲۰ هزار تومان ماهانه به هر نفر در مراکز نگهداری شبانه‌روزی خصوصی بپردازید اگر حتی دو سوم این مبلغ را به خانواده فرد معلول بدهید، خودشان نگهداری می‌کنند در عوض افراد مجهول‌الهویه که کسی را ندارند، می‌توان در این مراکز نگهداری کرد.
او ادامه می‌دهد: البته یارانه توانبخشی ماهانه بابت هر فرد معلول که به مراکز توانبخشی خصوصی تعلق می‌گیرد، اواخر سال قبل ۷۷۰ هزار تومان بود. مراکز خصوصی بهزیستی ادعا می‌کنند که با این پول افراد را توانمند کرده و به چرخه زندگی بازمی‌گردانند، درحالیکه خیلی از معلولان نسبت به خدمات دریافتی‌شان نیز انتقاد و اعتراض دارند. آنها معتقدند درصورتی که این مبالغ به خانواده‌ها داده شود، افراد دارای معلولیت را در خانه‌ها ایزوله می‌کنند.
به گفته مروتی؛ نکته‌ای که در مورد مراکز خصوصی بهزیستی وجود دارد، عدم شفافیت در دریافت مبالغ خیریهای مردم است. مشخص نیست یک مرکز بهزیستی خصوصی چقدر از خیریه‌ها و چقدر از بهزیستی دریافت می‌کند و چطور در ارائه خدمات تقسیم‌بندی می‌کند. فعالان صنفی معلولان نمی‌دانند که چقدر از مبالغ یارانه واقعاً به معلولان تعلق می‌گیرد. درحالیکه مراکز خصوصی از مشارکت‌های مردمی و خیریه‌ها نیز نصیب می‌برند. همه این مراکز خصوصی هستند و دولت به آنها یارانه می‌دهد. آنها می‌گویند در قبال این بودجه افراد را توانمند می‌کنند.
این فعال صنفی حقوق افراد دارای معلولیت اضافه می‌کند: کل تعداد افراد دارای معلولیتی که مراکز بهزیستی خصوصی تحت پوشش خود دارند، حدود ۱۱۵ هزار نفر است درحالیکه تعداد کل معلولان تحت پوشش بهزیستی یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر است. یعنی آنها فقط به ۷.۶ درصد معلولان خدمات می‌دهند اما نسبت بودجه آنها به بودجه کل بهزیستی خیلی بزرگتر است.
خصوصی‌سازی و کالایی‌سازی خدمات بهزیستی که آسیب‌پذیرترین قشر جامعه را در جامعه هدف خود دارد، مصداق بارز خصوصی‌سازی خدمات عمومی است و این خصوصی‌سازی تا ۸۰ درصد خدمات بهزیستی رسیده است و تقریباً دولت را از عرصه خارج کرده است. این نهادها بودجه‌های شفافی ندارند. لااقل بودجه‌ها از دسترس جامعه و فعالان صنفی پنهان است. در عین حال مبالغ هنگفتی بابت خیریه به این مراکز سرازیر می‌شود اما آیا واقعاً بودجه دریافتی‌شان را صرف مشکلات معلولان می‌کنند؟
گزارش : مریم وحیدیان