همزمان با افزایش تنش‌ها در خلیج فارس، جمهوری اسلامی ایران بر کاهش اجرای تعهدات در «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) پافشاری می‌کند. نومیدی از کارآمدی سازوکار ویژه اتحادیه اروپا (اینستکس) برای مقابله با تحریم‌های ایالات متحده، موضع تهران را سرسختانه‌تر کرده است. جمهوری اسلامی اعلام کرده که مهلت ۶۰ روزه شورای عالی امنیت ملی برای حفظ برجام را تمدید نمی‌کند و سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی فردا دوشنبه ۲۷ خرداد/ ۱۷ ژوئن، از برنامه‌اش برای کاهش تعهدات به برجام رونمایی می‌کند.
خبرگزاری «تسنیم»، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، یک‌شنبه ۲۶ خرداد/ ۱۶ ژوئن در گزارشی نوشت:
«دومین برنامه گزارش میدانی از سوی سازمان انرژی اتمی، فردا (دوشنبه) با حضور بیش از ۷۰ نفر از نمایندگان رسانه‌های گروهی کشور در مجتمع هسته‌ای آب سنگین اراک برگزار خواهد شد. سازمان انرژی اتمی کشور فردا اطلاعات بسیار مهمی را در زمینه افزایش بدون محدودیت ذخایر اورانیوم غنی‌شده و همچنین اقداماتی که برای ورود به گام دوم کاهش تعهدات برجامی انجام شده در اختیار رسانه‌های گروهی کشور قرار خواهد داد.»
موضع تهران پس از رایزنی‌های فشرده با طرفین اروپایی در هفته‌های اخیر، همزمان با بالا گرفتن تنش‌ها با واشنگتن و حملات به نفت‌کش‌ها، سرسختانه‌تر شده است.
عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی روز شنبه ۲۵ خرداد/ ۱۵ ژوئن پس از دیدار با هلگا ماریا اشمید، دبیر کل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و ماریل دوسانز، رئیس کمیسیون خارجی مجلس فرانسه اعلام کرد که «تعهدات خود را بر طبق برجام پله‌پله کاهش می‌دهیم و در حقیقت خروج ایران از برجام در دستور کار قرار دارد».
او با انتقاد از ناکارآمدی وعده‌های اتحادیه اروپا برای مقابله با تحریم‌ها گفت که مهلت ۶۰ روزه شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی تمدید نخواهد شد.
شورای عالی امنیت ملی ایران روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت اعلام کرد جمهوری اسلامی به مدت ۶۰ روز محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شده و ذخایر آب سنگین را رعایت نمی‌کند، مگر آن‌که کشورهای عضو برجام به تعهدات بانکی و نفتی خود عمل کنند.
حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران کاهش تعهدات برجامی را در نامه‌ای به پنج طرف باقیمانده در توافق هسته‌ای (آلمان، بریتانیا، فرانسه، چین و روسیه) پس از خروج ایالات متحده در مه ۲۰۱۸ اطلاع داد.
فدریکا موگرینی همان زمان این مهلت را رد کرد و خواهان ادامه پایبندی ایران به برجام شد.
نرخ تولید اورانیوم در ایران افزایش یافته است. تهران مدعی است که تولید اورانیوم غنی‌شده چهار برابر شده اما یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آخرین نشست مطبوعاتی‌اش با انتقاد از دستور شورای عالی امنیت ملی ایران اعلام کرد که به دلیل نوسان و تغییر در نرخ تولید نمی‌تواند عدد مشخصی از این افزایش تولید ارائه دهد.
چه کسی رآکتور اراک را بازطراحی می‌کند؟
هر چند پیش از این بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، ۳۰ اردیبهشت اعلام کرده بود که مرحله بعدی مصوبه شورای عالی امنیت ملی بعد از انقضای مهلت ۶۰ روزه ایران به اتحادیه اروپا فعلا اجرا نمی‌شود، اما خبرگزاری تسنیم در گزارش یک‌شنبه خود نوشت:
«فردا [دوشنبه] آخرین اقدامات انجام‌شده در زمینه بازطراحی راکتور تحقیقاتی و همچنین روند افزایش تولید آب سنگین در مجتمع اراک تبیین می‌شود.»
تصویری از رآکتور اراک ــ عکس: آرشیو
رآکتور آب سنگین اراک یکی از جنجالی‌ترین بخش‌های توافق هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ در سال ۲۰۱۵ بود و از موانع اصلی رسیدن به توافق.
در سال ۱۳۹۱ چهار نفر در آلمان به اتهام فراهم کردن دریچه‌های رآکتور اراک برای ایران و دور زدن تحریم‌ها دستگیر شدند. یکی از اصلی‌ترین حملات سایبری ویرویس «استاکس‌نت» هم همین رآکتور را هدف قرار داد.
نهایتاً طبق برجام قرار شد ایران این رآکتور قادر به ساخت پلوتونیوم را با کمک جمهوری خلق چین «بازطراحی» کند تا به پلوتونیم ضروری برای ساخت بمب هسته‌ای دست نیابد.
جمهوری اسلامی همواره نظامی بودن برنامه هسته‌ای خود را رد کرده است.
۲۱ دی ۱۳۹۴ خبرگزاری «فارس» از خارج کردن قلب رآکتور اراک خبر داد. محافظه‌کاران تندرو موسوم به «دلواپسان» به دولت تاختند و روح‌الله حسینیان، نماینده‌ای که دیگر در مجلس شورای اسلامی حضور ندارد، آن زمان گفت: «به ظریف [وزیر خارجه] و صالحی [رئیس سازمان انرژی اتمی] گفتم دورتان را سیمان می‌گیرم».
با بازگشت دوباره تحریم‌های ایالات متحده اما چین از بازطراحی رآکتور اراک سر باز زد. علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی، بهمن ماه گذشته گفت:
«کارگروه فنی متشکل از متخصصان ایرانی، چینی و آمریکایی برای بازطراحی جدید این رآکتور بر اساس پیشرفته‌ترین فناوری‌های روز دنیا ایجاد شد. در مراحل مفهومی و پایه کار این رآکتور تمام شده و کارگروه، آن را تأیید کرده اما در مرحله تفصیلی در نیمه راه هستیم و با فشارهای رئیس جمهوری آمریکا کار کند شده است. به آنان اعلام می‌کنیم اگر ادامه ندهند خودمان کار را پیش می‌بریم و انتخاب‌های گوناگونی در این زمینه داریم و خود را برای بدترین شرایط آماده کرده‌ایم.»
به گفته تسنیم، جمهوری اسلامی دوشنبه تکلیف این «انتخاب‌های گوناگون» را در حضور خبرنگاران تعیین خواهد کرد.