آشفتگي در كاخ سفيد هر روز نمايان‌تر از روز قبل مي‌شود. به نظر مي‌رسد كه كمترين هماهنگي ميان ركس تيلرسون، وزير خارجه ايالات متحده و دونالد ترامپ، رييس‌جمهور اين كشور وجود دارد. در روزهايي كه رييس‌جمهور امريكا چه در تماس‌هاي تلفني خود با رهبران كشورهاي اروپايي و چه در مصاحبه‌هاي خود با رسانه‌هاي امريكايي تاكيد مي‌كند كه اروپايي‌ها مي‌توانند به تجارت يا به قول ترامپ پول‌سازي از رابطه با ايران ادامه دهند، ركس تيلرسون فرسنگ‌ها آن‌سوتر از كشور خود در نشست خبري با عادل الجبير، وزير خارجه عربستان سعودي در رياض مي‌گويد كه اميدوار است اروپايي‌ها به تحريم‌هاي ايران توسط امريكا بپيوندند. نيويورك تايمز در اين باره مي‌نويسد: «ركس تيلرسون به اروپايي‌ها هشدار داد كه روي تجارت با ايران سرمايه‌گذاري نكنند. اين سخنان تيلرسون در فضايي مطرح شده است كه ضرب‌الاجل ٦٠ روزه كنگره امريكا براي تصميم‌گيري در مورد برجام از جمعه هفته گذشته آغاز شده است.»
در اين بازه زماني كنگره بايد در مورد مكانيسم بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران و در نگاه كلان‌تر باقي ماندن يا نماندن امريكا در توافق هسته‌اي با ايران تصميم‌گيري كند؛ تصميمي كه به رييس‌جمهور امريكا اختصاص دارد اما وي ترجيح داد براي سلب مسووليت خود در اين پرونده، پايبندي ايران به برجام را تاييد نكند تا در نتيجه آن توپ در زمين كنگره قرار بگيرد. تيلرسون در حالي در خاك عربستان سعودي نسبت به سرمايه‌گذاري اروپايي‌ها در ايران هشدار داد كه گويا حافظه كوتاه‌مدت وزير خارجه امريكا آسيب ديده است چرا كه وي پيش از اين اعلام كرده بود كه اروپايي‌ها با وي در تماس مستقيم درمورد تاثير رويكرد ترامپ نسبت به برجام بر معادله‌هاي اقتصادي ايران و قاره سبز هستند و او براي اروپايي‌ها به صراحت اعلام كرده كه رييس‌جمهور امريكا به دنبال ايجاد اختلال در روند تجارت ميان ايران و اروپا نيست. با اين پيش زمينه مي‌توان گفت كه وزير خارجه ايالات متحده نه‌تنها در مسير نقض سخنان چند روز اخير رييس‌جمهور گام برمي‌دارد بلكه سخنان خود را هم در يك فاصله زماني چند روزه نقض مي‌كند.
نيويورك‌تايمز در بخش ديگري از گزارش مي‌نويسد: «تيلرسون در عربستان سعودي در حضور عادل الجبير ادعا كرد كه هم رياض و هم واشنگتن اعتقاد دارند كه كمپاني‌هاي اروپايي يا كمپاني‌هاي ساير كشورها كه با نهادهايي چون سپاه پاسداران انقلاب اسلامي يا نهادهاي وابسته به آن ارتباط دارند در حال انجام ريسك بزرگي با سرمايه‌هاي خود هستند. سخنان تيلرسون و هشدار به اروپا درمورد سرمايه‌گذاري در ايران را مي‌توان مهم‌ترين هشدار به اروپا از جانب دولت ترامپ دانست. يك مقام ارشد وزارت خارجه امريكا در اين باره به بلومبرگ گفت كه دولت ترامپ ميان كار با شركت‌هاي مرتبط با سپاه پاسداران و ديگر شركت‌هاي ايراني تمييز قائل است و منظور وزير امور خارجه امريكا هم دقيقا شركت‌هايي بوده كه با سپاه پاسداران در حال كار هستند. دولت جديد امريكا تلاش مي‌كند اروپايي‌ها را به عنوان متحدان خود در برجام راضي به بازگشايي دوباره پرونده مذاكره هسته‌اي با ايران كند. هدف امريكا از اين مذاكره مجدد نيز سخت‌گيري‌هاي بيشتر بر ايران در جزييات است و البته كه اروپايي‌ها همصدا با چين و روسيه اعلام كرده‌اند كه از مذاكره مجدد براي تغيير در متن توافق هسته‌اي يا اضافه كردن الحاقيه‌اي به آن خبري نيست. محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران نيز بارها هشدار داده است كه اگر مذاكره مجددي در كار باشد ايران نيز امتيازهاي بيشتري را در توافق جديد مطالبه مي‌كند كه يكي از آنها مي‌تواند بازگشت سوخت‌هاي هسته‌اي خارج شده از اين كشور باشد.
هرچند كه اروپايي‌ها در نشست‌هاي وزراي امور خارجه اين اتحاديه يا گردهمايي سران كه هفته گذشته انجام شد تاكيد كردند كه حتي در صورت بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران در امريكا نيز با اين كشور همراهي نخواهند كرد و هلگا اشميد، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا و يكي از مذاكره‌كنندگان قاره سبز در پرونده هسته‌اي نيز در نشست چند روز پيش در پايتخت روسيه تاكيد كرده بود كه اروپا در حال بررسي راهكارهايي براي ايمن‌سازي سرمايه‌گذاري اروپايي‌ها در ايران است اما به نظر مي‌رسد كه دولت ترامپ در پشت پرده در حال رايزني براي تغيير نظر اروپايي‌ها است. مشاجره آرامي ميان دولت ترامپ و متحدان مهم امريكا در اروپا در جريان است و اتفاقا اين دعوا از جمعه گذشته كه ترامپ رسما پايبندي ايران به برجام را تاييد نكرد، پررنگ‌تر هم شده است.
نيويورك تايمز در اين باره مي‌نويسد: «متحدان اروپايي امريكا مي‌گويند كه اگر كنگره راي به بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران بدهد، كمپاني‌ها اروپايي راهي جز تبعيت از اروپا نخواهند داشت چرا كه هيچ كدام از اين كمپاني‌ها نمي‌خواهند سرمايه‌هاي خود را به خطر بيندازند يا فرصت‌هاي چند صدميلياردي براي حضور در بازار امريكا را در ازاي رابطه تجاري با ايران از دست بدهند. اگر شركت‌هاي اروپايي در اين مسير با امريكا همراه شوند ايران فشار بازگشت اين تحريم‌ها را حتي با وجود مقاومت روسيه و چين احساس خواهد كرد. اما در شرايطي كه اروپايي‌ها با امريكا همراهي نكنند از آنجا كه حجم رابطه تجاري ايران و امريكا بسيار اندك است عملا تهران خسراني را احساس نخواهد كرد. در شرايطي كه اروپايي‌ها مي‌گويند از كمپاني‌هاي خود در برابر هرگونه بازگشت تحريم‌هاي ايران محافظت مي‌كنند اين حركت مي‌تواند يك جدال حقوقي و اقتصادي را ميان قاره سبز و امريكا كه دو قطب اقتصادي هستند ايجاد كند. هشدار تيلرسون درباره سرمايه‌گذاري‌هاي اروپا در ايران در حالي كه وي دوشادوش وزير امور خارجه كشور رقيب ايران در منطقه يعني عربستان سعودي ايستاده بود نشان مي‌دهد كه اين جدال ميان امريكا و اروپا در چندماه آتي مي‌تواند بسيار جدي‌تر شود.»
اين اظهارات تيلرسون در حالي مطرح شد كه هفته گذشته وزير خارجه فرانسه به صراحت موضع كشور خود در قبال پرونده هسته‌اي ايران را مشخص و تاكيد كرد كه پاريس با وجود تصميم رييس‌جمهور امريكا براي عدم تاييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي به آن پايبند مي‌ماند. وزير دفاع فرانسه نيز هشدار داد كه خارج شدن امريكا از برجام مي‌تواند جرقه جنگ ديگري را در خاورميانه بزند.
بوريس جانسون، وزير خارجه انگليس نيز روز گذشته در جريان سخنراني در انديشكده سلطنتي چتم‌هاس تاكيد كرد كه توافق هسته‌اي ايران بايد براي امنيت غرب حفظ شود و اين توافق براي منافع مردم ايران است. وي در اين باره گفت: «من مسلما شك ندارم كه با عزم و شجاعت مي‌توان برجام را حفظ كرد. بايد براي حفظ اين توافق تلاش كرد و ديپلماسي انگلستان در همين راستاست.» وزير خارجه انگليس در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود خاطرنشان كرد: «سرمايه‌گذاري اقتصادي در ايران بخشي از برجام است و ما از سرمايه‌گذاري شركت‌هاي انگليسي در ايران حمايت مي‌كنيم.»
درحال حاضر اروپا براي متقاعد كردن كنگره امريكا براي باقي ماندن در توافق هسته‌اي رايزني‌هاي علني و پشت پرده‌اي را با قانونگذاران و سناتورهاي امريكا آغاز كرده و فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز به زودي براي گفت‌وگو با اعضاي كنگره امريكا درباره برجام و ضرورت باقي ماندن در توافق هسته‌اي راهي واشنگتن مي‌شود. همزمان به نظر مي‌رسد كه سناتورهاي امريكايي اعم از دموكرات و جمهوريخواه بيش از رييس‌جمهور امريكا نگران اتحاد فراآتلانتيكي كشورشان با قاره سبز هستند و به عنوان نمونه سناتور باب كروكر كه رياست كميته روابط خارجي در مجلس سنا را برعهده دارد اخيرا از هم حزبي خود در كاخ سفيد خواسته كه براي در پيش گرفتن سياست جديد در قبال ايران با اروپايي‌ها هماهنگ باشد. وي در اين باره گفته بود: به نتيجه رسيدن سياست امريكا در قبال ايران تنها زماني ممكن خواهد بود كه دولت ترامپ ديپلماسي بسيار پويايي را با متحدان خود در منطقه در پيش بگيرد.
به گزارش «اعتماد»، نخستين هشدار تيلرسون به اروپا كه از تريبون مهيا شده براي وي در رياض مطرح شد نشان از تلاش امريكا براي ايجاد يك جبهه جديد عليه ايران هم در منطقه و هم در سطح بين‌المللي دارد. وزير خارجه امريكا در عربستان سعودي نقش ميانجي ميان رياض و بغداد را بازي كرد و درحالي كه از لزوم خارج شدن نيروهاي مورد حمايت ايران در عراق كه با داعش مبارزه مي‌كنند، سخن مي‌گفت از كمك عربستان به بازسازي عراق استقبال كرد. جدا از مساله عراق، امريكا تلاش مي‌كند نقش از دست رفته عربستان سعودي در بحران سوريه را هم احيا كند و پس از بازپس‌گيري شهر رقه توسط نيروهاي دموكراتيك سوريه تحت حمايت امريكا بود كه ثامر السبهان از مشاورهاي وزير امور خارجه عربستان در امور خليج فارس به دعوت نماينده امريكا در ائتلاف مبارزه با داعش راهي رقه شد و اعلام كرد كه رياض مايل به كمك در بازسازي رقه پس از پاكسازي اين شهر از شر عناصر داعش است. در حالي كه حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق روز يكشنبه مهمان ويژه ملك سلمان، پادشاه سعودي بود و با حضور وي در رياض نخستين نشست شوراي همكاري دو كشور آغاز به كار كرد، كمپاني‌هاي سعودي نيز پس از ٢٧ سال در يك نمايشگاه بين‌المللي تجاري در بغداد شركت كردند. از سوي ديگر پروازهاي مستقيم ميان بغداد و رياض نيز براي نخستين‌بار در چندسال اخير در سال ٢٠١٧ از سر گرفته شده است. در جريان مذاكرات حيدرالعبادي با پادشاه سعودي نيز طرف عراقي از كمك عربستان به بازسازي شهرهاي آزاد شده از دست داعش استقبال كرد. به نظر مي‌رسد كه مساله مشاركت عربستان سعودي در بازسازي عراق و سوريه تلاش جديد امريكا براي افزايش نفوذ اين دو كشور در عراق و سوريه‌اي باشد كه دولت‌هاي مركزي در آنها رابطه بسيار خوبي با ايران دارند. مشاوران امريكايي آل سعود به آنها تذكر داده‌اند كه تنها راه براي مقابله با نفوذ ايران در عراق، مشاركت عربستان سعودي در بازسازي اين كشور است. همزمان امريكايي‌ها نگران هستند كه با خروج نيروهاي داعش از عراق، ايران كه به مبارزه دولت مركزي با اين گروه تروريستي كمك بسياري كرده در عراق ماندگار شود. براي مقابله با اين تئوري، امريكايي‌ها در حال گرم كردن تنور رابطه ميان دو متحدقديمي خود در منطقه يعني عراق و عربستان هستند.
سارا معصومي
اعتماد